شوک یک وضعیت خطرناک حیات در پزشکی محسوب شده و حالتی است که به علت افت فشار خون سرخرگی و کم شدن حجم خون و پیامد آن افت اکسیژن در بافتها و وقوع هیپوکسی اتفاق می‌افتد. معمولاً در شوک ما به جز کاهش فشار خون، کاهش هوشیاری و افزایش تعداد ضربان قلب را داریم. در این نوشتار با ما همراه باشید تا با علایم و انواع شوک و روش های درمان شوک آشنا شوید.
علائم حیاتی
وقتی بیمار مراحل مختلفی از شوک را پشت سر می‌گذارد، علائم حیاتی تغییر می‌کنند. در مراحل اولیه، بدن سعی می‌کند با حرکت دادن مایعات از درون سلول‌ها به داخل جریان خون و با تلاش برای حفظ فشار خون در محدوده‌ی نرمال تغییرات را جبران کند. اما ممکن است افزایش خفیفی در ضربان قلب به وجود بیاید. به عنوان مثال، اهدای خون. یک واحد خون (حدودا ۱۰٪ از حجم خون بدن) برداشته می‌شود، با این وجود بدن به خوبی کمبود آن را جبران می‌کند، به جز وقتی که سرگیجه‌ی خفیفی احساس می‌شود که آن هم اغلب با نوشیدن مایعات بر طرف می‌شود. مثال دیگر ورزش کردن و غفلت از نوشیدن مایعات کافی است که در نتیجه‌ی آن احساس خستگی در انتهای روز بروز پیدا می‌کند.
وقتی بدن قدرت جبران را از دست می‌دهد، سرعت تنفس سریع تر می‌شود و همین که بدن سعی می‌کند اکسیژن بیشتری برای سلول‌های قرمز خون باقیمانده جمع‌آوری کند و آن‌ها را به سلول‌ها تحویل دهد، تاکی‌کاردی (تند تپشی) قلب افزایش می‌یابد. متاسفانه، با از کار افتادن مکانیسم جبرانی، فشار خون شروع به کاهش می‌کند.
مطلب مرتبط: علت ها، علائم و اقدامات اولیه و درمان شوک
۱. شوک هیپوولمیک
برای آن که قلب مایعات را درون رگ‌های خونی به قسمت‌های مختلف پیش براند باید سلول‌های قرمز و آب کافی در خون وجود داشته باشد. وقتی بدن بی‌آب می‌شود، ممکن است سلول‌های قرمز کافی وجود داشته باشد، اما حجم کلی مایع کاهش می‌یابد، و فشار درون سیستم گردش خون کاهش پیدا می‌کند. برون‌دهی قلبی مقدار خونی است که قلب می‌تواند در یک دقیقه به خارج از خود پمپاژ می‌کند. اگر خون کمتری در سیستم گردش خون پمپاژ شود، سرعت تپش‌های قلب افزایش می‌یابد تا برون‌دهی ثابت بماند.
۹۰٪ خون از آب تشکیل می‌شود. اگر بدن به خاطر از دست رفتن آب یا مصرف ناکافی مایعات دی‌هیدراته شود، سعی می‌کند برون‌دهی قلبی را از طریق سریع‌تر کردن ضربان قلب حفظ کند. اما با کم شدن مقدار مایعات، مکانیسم جبران بدن از کار می‌افتد، و ممکن است شوک به وجود بیاید.
شوک هیپوولمیک ناشی از کمبود آب می‌تواند آخرین مرحله‌ی بسیاری از بیماری‌ها باشد، اما اصل مشترک در همه‌ی آن‌ها کمبود مایعات در بدن است.
انواع شوک ۲: شوک هموراژيک
آغاز شوک هموراژیک وقتی است که خونریزی زیادی وجود داشته باشد و نسبتا سریع اتفاق بیفتد. تروما رایج‌ترین مثال خونریزی یا هموراژی است، اما خونریزی ممکن است به خاطر ناراحتی های پزشکی نیز رخ بدهد مانند:
– خونریزی از دستگاه گوارشی؛ مثال‌ها عبارتند از زخم معده یا زخم دوازدهه، سرطان روده یا دیورتیکولی.
– در زنان، خونریزی بیش از حد ممکن است از رحم ناشی شده باشد.
– کسانی که سرطان یا لوسمی دارند اگر کبدشان عوامل لخته‌ساز کافی تولید نکند مستعد خونریزی خودبخود از بسیاری از قسمت‌ها هستند.
– بیمارانی که رقیق‌کننده‌های خون مصرف می‌کنند نیز ممکن است دچار خونریزی شدید بشوند.
درمان شوک هموراژیک به علت آن بستگی دارد. پیدا کردن منشاء خونریزی و کنترل آن از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. مایعات داخل وریدی برای کمک به احیاء استفاده می‌شوند تا حجم مایع داخل فضای رگ‌های خونی افزایش پیدا کند، اما انتقال خون همیشه الزامی و اجباری نیست. اگر خونریزی کنترل شود و بیمار شرایط با ثبات‌تری پیدا کند، ممکن است مغز استخوان بتواند سلول‌های قرمز خون از دست رفته را جبران کند.
۳. شوک کاردیوژنیک
وقتی قلب توانایی پمپاژ خون به سایر قسمت‌های بدن را از دست می‌دهد، فشار خون کاهش می‌یابد. هرچند ممکن است سلول‌های قرمز خون و اکسیژن کافی وجود داشته باشد، اما آن‌ها نمی‌توانند آنچه را سلول‌ها نیاز دارند فراهم کنند.
قلب خودش یک عضله است و برای کار کردن به خون نیاز دارد. وقتی یک حمله‌ی قلبی رخ می‌دهد، منبع خون بخشی از بدن از دست می‌رود، و این می‌تواند موجب بی حس شدن و سوزش عضله‌ی قلب شود و به همین خاطر قلب نخواهد توانست با فشار کافی بتپد تا خون را به سایر قسمت‌های بدن براند. این امر ضربان را کاهش می‌دهد و برون‌دهی قلبی دچار نقص می‌شود.
درمان آن شامل تلاش برای بازگرداندن منبع خون و استفاده از یک سری دارو برای کمک به فشار خون می‌شود. در شرایط وخیم‌تر، برای کمک به قلب جهت تامین فشار خون لازم می‌توان از دستگاه‌های پزشکی استفاده کرد.
انواع شوک ۴: شوک نوروژنیک
درون دیواره‌ی رگ‌های خونی عضلات غیر ارادی وجود دارند که فشار را حفظ می‌کنند تا این که حجم خون درون رگ‌ها ثابت بماند حتی اگر بدن بر خلاف نیروی جاذبه تغییر وضعیت بدهد. یک مثال از این نوع وقتی است که صبح‌ها بیدار و از رختخواب بلند می‌شوید. اگر رگ‌های خونی‌تان کمی سفت‌تر به هم تنگ و فشرده نشوند، جاذبه باعث خواهد شد خون به سمت پاهای‌تان جریان پیدا کند، یعنی در پایین ترین قسمت بدن و در دورترین نقطه از مغز، که ممکن است به خاطر همین جان‌تان را از دست بدهید.
در جراحات مغزی و نخاعی، تنه(زنجیره‌ی) سمپاتیک از کارکردن باز می‌ماند و رگ‌های خونی گشاد می‌شوند و در نتیجه خون به سمت خارج از قلب کشیده می‌شود. چون خون کافی به قلب باز نخواهد گشت، قلب در پمپاژ خون به سرتاسر بدن دچار مشکل خواهد شد.
درمان این نوع از انواع شوک شامل مصرف مایعات و داروهایی برای افزایش خاصیت ارتجاعی دیواره‌های رگ‌های خونی می‌شود.
۵. شوک هیپوگلیسمی و ازدیاد قند خون
قند خون بالا یا پایین تقریبا همیشه با دیابت در ارتباط است. در کسانی که دیابت دارند، بدن برای آن که اجازه بدهد گلوکز وارد سلول‌ها شود تا سوخت و ساز هوازی انجام شود انسولین کافی تولید نمی‌کند، یا سلول‌ها در برابر اثرات انسولین مقاوم نیستند. به عنوان درمان، لازم است که انسولین تزریق شود، یا داروهایی مصرف شود تا حساسیت بدن به انسولین پایین را تقویت و برطرف کند. باید بین میزان مصرف دارو و میزان غذای مصرف شده تعادل وجود داشته باشد.
اگر غذای کافی مصرف نشود، آن وقت قند خون افت پیدا می‌کند و حتی اگر انسولین کافی برای ورود گلوکز به سلول‌ها وجود داشته باشد، هیچ گلوکزی وجود ندارد که به سلول‌ها وارد شود. مغز انسان نسبت به قند خون پایین بسیار حساس است و کما یکی از سریع‌ترین پیامدهای آن است. راه کار درمانی آن تامین و مصرف قند است.
وقتی سطح قند خون به شدت بالا می‌رود و از کنترل خارج می‌شود، خطر دی‌هیدراته شدن شدید و شوک وجود دارد. اگر انسولین کافی در جریان خون وجود نداشته باشد، سلول‌ها نمی‌توانند از گلوکز موجود استفاده کنند، و به جای آن به یک سوخت و سازی بی‌هوازی جایگزین برای تولید انرژی روی می‌آورند. چون گلوکز نمی‌تواند به سلول‌ها جهت استفاده وارد شود، ازدیاد قند خون رخ می‌دهد چون سطح گلوکز موجود در جریان خون به شدت بالا می‌رود.
انواع شوک ۶: شوک آنافیلاکتیک
وقتی بدن نسبت به بعضی از مواد شیمیایی یا مواد بیرونی واکنش آلرژیک نشان می‌دهد، این واکنش می‌تواند سیستم ایمنی بدن را به مبارزه با آن مواد وادارد. گاهی، ممکن است پاسخ بیش از حد وجود داشته باشد و بر سیستم‌های چندگانه‌ی بدن تاثیر بد بگذارد و باعث از کار افتادنشان شود. این فرایند با عنوان آنافلاکسی شناخته می‌شود. ماست‌سل‌ها و بازوفیل‌ها (نوعی سلول سفید خون) که حاوی هیستامین هستند بی‌ثبات می‌شوند و محتوای‌شان شروع به نشت کردن می‌کند و بر عضلات ریه، قلب، و رگ‌های خونی تاثیر می‌گذارد. این‌ها عضلات نرمی هستند که بخشی از سیستم نظارتی بدن هستند و تحت کنترل ارادی قرار ندارند.
– عضلاتی که لوله‌های برونشیت را احاطه می‌کنند دچار اسپاسم می‌شوند و باعث عطسه و تنگی نفس می‌شوند.
– عضلاتی که رگ‌های خونی را احاطه کرده‌اند گشاد می‌شوند، که این باعث افت فشار خون می‌شود.
– هیستامین همچنین باعث گرگرفتگی پوست، کهیر، استفراغ و اسهال می‌شود.
– سوخت و سازهای مختلفی وجود دارند که باعث می‌شوند عضلات قلب پمپاژ ضعیفی انجام بدهند و رگ‌های خونی دچار نشت شوند.
ترکیب این اثرات جریان خون و تامین اکسیژن برای سلول‌های بدن را کاهش می‌دهد و می‌تواند به شوک شدن بینجامد.
رایج‌ترین علل شوک آنافیلاکتیک شامل واکنش‌های آلرژیک به خوراکی‌ها (به خصوص بادام زمینی)، آنتی بیوتیک‌ها، و نیش زنبورها می‌شود. کودکان اغلب به تخم مرغ، سویا، و شیر آلرژی دارند.
اولین کار در اقدام برای درمان واکنش‌های آلرژیک شدید آن است که با اورژانس تماس بگیریم. دخالت پزشکی شامل تزریق آنتی‌هیستامین‌هایی مانند دیفن‌هیدرامین، کورتیکواستروئیدها، و آدرنالین می‌شود.
امیدواریم این مقاله انواع شوک برای شما مفید بوده باشد.
ترجمه: تحریریه سایت کسب و کار بازده – کامروا ابراهیمی
منبع: emedicinehealth
۶ اصلی ترین انواع شوک و روش درمان آن ها را بشناسید
لينک منبع
